Na lezing van dit tweede deel van haar oorlogsdagboek van 1942-1945 heeft de lezer tijd nodig om de meer dan 1000 bladzijden te verwerken. Een ieder kent het dagboek van Anne Frank en waarschijnlijk ook van Etty Hillesum, maar de beide dagboeken van Hanny Michaelis zouden, nu ze zijn uitgegeven, ook door velen moeten worden gelezen. In feite beschrijft Hanny in dit tweede deel de periode waarin ze moest onderduiken en zodoende op een aantal plaatsen veiligheid moest zoeken. Wat mij vooral frappeerde was dat Hanny op 29 juni 1942 al schreef dat alle Joden zullen worden gedeporteerd om in fabrieken te werken of te worden vergast. Blijkbaar wist men wat er in Polen plaatsvond.Hanny beschrijft haar verliefdheden, zucht naar erkenning en hoe moeilijk ze het heeft met het feit dat ze vaak alleen als sloof werd gebruikt. In feite moet ze het dienstmeisje zijn. Ze kan haar gymnasiale opleiding in feite niet tonen, schrijft gedichten, maar van een intellectuele uitwisseling komt het vaak niet.

Hanny Michaelis, geboren in 1922, groeide op in Amsterdam als enig kind van al wat oudere zeer liefdevolle ouders van Joodse komaf. Lenteloos voorjaar  is het eerste deel van een oorlogsdagboek dat Hanny Michaelis schreef en omvat de jaren 1940-1941. Het tweede deel van haar oorlogsdagboek De wereld waar ik buiten sta omvat de oorlogsjaren 1942-1945. Beide boeken uitgegeven door Van Oorschot zijn het resultaat van de vondst van een aantal schriften, die werden aangetroffen in de nalatenschap van Hanny Michaelis. In het eerste deel van haar oorlogsdagboek kan men Hanny Michaelis volgen vanaf haar zeventiende jaar. In  Lenteloos voorjaar wordt een schooltijd beschreven op het Vossius gymnasium te Amsterdam. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was ze zeventien jaar oud. Haar vader was geboren Duitser en was genoodzaakt na het overlijden van zijn vader zijn pianostudie aan het conservatorium op te geven en kwam in 1907 naar Nederland om te werken in de hoedenfabriek van zijn oom Adolf Goldberg te Amsterdam. Hij ontmoette in Amsterdam Gonda Swaab. Beide waren joods en ze trouwden op 18 augustus 1921. Financieel hadden ze het niet breed en het was de moeder van Hanny die voor de inkomsten moest zorgen.

Ik ben een liefhebber van biografieën en hoewel hier sprake is van een familiekroniek is 'De Stamhouder' autobiografisch en gebaseerd op feiten en familieverhalen. En hoe. Het leven van de Münninghoff's geeft een zeer indringend beeld hoe persoonlijke levens getekend worden door de ontwikkelingen in Europa in de twintigste eeuw en hoe de steeds verschuivende grenzen het persoonlijk leven van de familieleden heeft beïnvloed en hoe de afzonderlijke familieleden daar ieder voor zich inhoud aan hebben gegeven. 'De Stamhouder' heb ik ademloos zitten lezen en ben me door het lezen nog eens bewust geworden van het feit hoe de geschiedenis invloed kan hebben op het persoonlijke leven van mensen. Een zeer katholiek gelovig grootvader wordt een van de rijkste Letse zakenlieden die er echter alles aan doet om zijn zoon Frans, de vader van Alexander, een Nederlandse scholing en opvoeding te geven.

Marcia Luyten is econoom en cultuurhistoricus. Voor het publiek bekend doordat ze voor de VPRO het programma Buitenhof presenteert. De titel van haar boek 'Het geluk van Limburg' verbindt als eerste draad de sociaal-economische  en sociaal-culturele geschiedenis van de Mijnstreek. De andere draad is de familiegeschiedenis van Jack Vinders, geboren in 1949 uit Heilust, die met alles moest breken om zijn dromen na te jagen. De ene draad is historisch, de andere een vertelling waarin persoonlijke ervaringen en gevoelens doorklinken. De ene noemt zij objectief, de andere gebaseerd op subjectieve ervaringen van Sjaakie. En toch zijn ze innig verweven en onlosmakelijk met elkaar verbonden. In feite gaat het boek vooral over de Oostelijke Mijnstreek en minder over de Westelijke Mijnstreek. Hoewel de ontwikkeling van Maastricht bijvoorbeeld ook aan de orde komt, gelukkig kwam dat, doordat o.a. door Sjeng Tans, uiteindelijk de medische faculteit er kwam, waardoor Maastricht werd wat het nu is. Maar het boek gaat hoofdzakelijk over de ontwikkeling en teloorgang van de mijnindustrie in Limburg. Marcia heeft dit boek eigenlijk alleen maar kunnen schrijven omdat ze er zelf vandaan kwam, hetgeen blijkt uit het feit dat ze het boek opdraagt aan haar vader en moeder, kinderen van de Mijnstreek, en zij ter wereld kwam aan het randje van de Mijnstreek, toen de mijnsluiting in volle gang was.

Zelden zo'n vreemd gevoel gehad na lezing van een boek. Zo'n 571 pagina's lang zoveel ellende achter elkaar lezen maakt het leven van een mens er niet makkelijker op. Astrid Holleeder, zelf een strafrecht advocate, beschrijft een leven van dertig jaar afpersing, bedreigingen en intimidaties. Wat doet dat met een mens. Als zus van Willem Holleeder wordt Astrid als vanzelf meegetrokken in de escapades van haar broer Willem Holleeder, of ze dat nu wilde of niet. Maar ze beschrijft ook hoe haar vader er in slaagde als een tiran haar leven te beheersen en ook dat van haar moeder, zus Sonja en haar broers. De beschrijvingen daarover zijn indringend. Maar haar leven en dat van haar andere broer en zus wordt volstrekt anders, als blijkt dat Willem Holleeder de hand in de ontvoering van Freddie Heineken heeft gehad. Vanaf dat moment kan niemand van het gezin Holleeder zich meer onttrekken aan de intimidaties van Willem Holleeder. Langzamerhand wordt het duidelijk dat Willem Holleeder de hand heeft gehad in een aantal gepleegde moorden. Als dan ook nog op zijn initiatief Cor van Hout wordt geliquideerd wordt steeds meer duidelijk wat voor man Willem Holleeder is.