Anet Bleich heeft al eerder een uitstekende biografie geschreven over Joop den Uyl. Het is haar dus wel toevertrouwd om een biografie over Max van der Stoel te schrijven. Na lezing ervan heeft men een zeer goed inzicht in de persoon van Max van der Stoel en vooral zijn betekenis voor de wereld. Daar kan men niet aan voorbij gaan, hoewel hij tot twee keer toe niet in aanmerking kwam voor de Nobelprijs voor de Vrede, alhoewel hij deze prijs eigenlijk wel had moeten krijgen. Allerlei beelden blijven hangen van een toch wel zeer sober levende man. Hij werd zelfs kwaad als men hem een te luxe hotelkamer had toegewezen. Binnen zijn eigen partij heeft hij veel tegenwerking gehad door Nieuw Links, hetgeen hem duidelijk krenkte. Maar het feit dat de mensenrechten primair werden bij de uitvoering van het buitenlands beleid van Nederland kan op zijn conto worden geschreven.

De titel “Onderduiken bij de bezetter” is een uitspraak die veel werd gebruikt tijdens de bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Het was bedacht door de leiding van het Nederlandse leger. Ruim 55.000 ex- beroepsmilitairen en veel jongemannen vanaf 18 jaar oud moesten beschermd worden. Ze moesten niet in de Duitse handen vallen en dan verplicht voor de Duitsers de Arbeidsinzet doen in Duitsland of andere bezette gebieden. Ook moesten ze beschermd worden tegen het ingezet worden als militair in het Duitse leger. Dit was geen eenvoudige opgave en het ging om erg grote aantallen personen die de bescherming nodig hadden.

In Nederland komt het niet zo vaak voor dat ex-politici, hun ervaringen die ze hebben opgedaan tijdens hun actieve loopbaan, op papier zetten en in de vorm van een boek publiceren. En dat is jammer. Maar gelukkig zijn er uitzonderingen zoals het nu verschenen boek van Sharon Gesthuizen. Na verschijning van het boek werd ze bijna meteen bekritiseerd voor het feit dat ze de interne mores van de Tweede Kamerfractie van de Socialistische Partij naar buiten had gebracht. Het is goed te weten dat alom wel duidelijk is dat de arbeidsomstandigheden zwaar zijn, de gewoonten keihard en dat dat o.a. leidde tot een burn-out van Sharon. Het is mooi om te zien hoe ze er daarna toch in is geslaagd haar eigen positie binnen de Tweede Kamerfractie te veroveren. Politiek is nu eenmaal een machtsspel en de actoren maken dat in de praktijk ook aan den lijve mee.

Na lezing van dit tweede deel van haar oorlogsdagboek van 1942-1945 heeft de lezer tijd nodig om de meer dan 1000 bladzijden te verwerken. Een ieder kent het dagboek van Anne Frank en waarschijnlijk ook van Etty Hillesum, maar de beide dagboeken van Hanny Michaelis zouden, nu ze zijn uitgegeven, ook door velen moeten worden gelezen. In feite beschrijft Hanny in dit tweede deel de periode waarin ze moest onderduiken en zodoende op een aantal plaatsen veiligheid moest zoeken. Wat mij vooral frappeerde was dat Hanny op 29 juni 1942 al schreef dat alle Joden zullen worden gedeporteerd om in fabrieken te werken of te worden vergast. Blijkbaar wist men wat er in Polen plaatsvond.Hanny beschrijft haar verliefdheden, zucht naar erkenning en hoe moeilijk ze het heeft met het feit dat ze vaak alleen als sloof werd gebruikt. In feite moet ze het dienstmeisje zijn. Ze kan haar gymnasiale opleiding in feite niet tonen, schrijft gedichten, maar van een intellectuele uitwisseling komt het vaak niet.

Hanny Michaelis, geboren in 1922, groeide op in Amsterdam als enig kind van al wat oudere zeer liefdevolle ouders van Joodse komaf. Lenteloos voorjaar  is het eerste deel van een oorlogsdagboek dat Hanny Michaelis schreef en omvat de jaren 1940-1941. Het tweede deel van haar oorlogsdagboek De wereld waar ik buiten sta omvat de oorlogsjaren 1942-1945. Beide boeken uitgegeven door Van Oorschot zijn het resultaat van de vondst van een aantal schriften, die werden aangetroffen in de nalatenschap van Hanny Michaelis. In het eerste deel van haar oorlogsdagboek kan men Hanny Michaelis volgen vanaf haar zeventiende jaar. In  Lenteloos voorjaar wordt een schooltijd beschreven op het Vossius gymnasium te Amsterdam. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was ze zeventien jaar oud. Haar vader was geboren Duitser en was genoodzaakt na het overlijden van zijn vader zijn pianostudie aan het conservatorium op te geven en kwam in 1907 naar Nederland om te werken in de hoedenfabriek van zijn oom Adolf Goldberg te Amsterdam. Hij ontmoette in Amsterdam Gonda Swaab. Beide waren joods en ze trouwden op 18 augustus 1921. Financieel hadden ze het niet breed en het was de moeder van Hanny die voor de inkomsten moest zorgen.