Deel 1 Oorzaken en gevolgen Eerste Wereldoorlog

Oorzaken en gevolgen Eerste Wereldoorlog 

Johannes Swaen, Historicus www.blikopdewereld.nl 

Van Machtsevenwicht tot het uiteenvallen van de grote landen Turkse Rijk, Tsaristisch Rusland, Keizerrijk-Oostenrijk-Hongarije en het Keizerrijk Duitsland

De conferentie van Wenen 1815

De overwinnaars van Napoleon kwamen in 1815 in het centrum van Europa bijeen om de invloedssferen in Europa vast te leggen.

 

De machthebbers waren er zoveel mogelijk op uit om de stabiliteit te bewaren en nieuwe grote algemene oorlogen en revoluties te voorkomen. Toch kregen ze in de negentiende eeuw steeds meer te maken met liberale en nationalistische bewegingen.

Uitbreiding van Pruisen 1807-1871

Europa in 1871

Dieperliggende oorzaken Eerste Wereldoorlog

1) Imperialisme

2) Wapenwedloop

3) Nationalisme

4) Bondgenootschappen

5) Militarisme

6) Fouten politieke leiders

 

ad 1) Imperialisme 

Door het ontstaan van Duitsland als eenheidsstaat in 1871 streefde dat land ook naar koloniën. Engeland was de grootste imperialistische macht, gevolgd door Frankrijk. Samen maakten die landen afspraken over bijvoorbeeld de verdeling van Afrika. Duitsland wilde ook een hap uit de wereld. Zie de spotprent. 

ad 2) Wapenwedloop

 

 

# Engeland had om de macht in het Imperium te kunnen handhaven, de grootste vloot van alle landen. Duitsland zette daarom een programma op zo snel mogelijk een grote vloot te ontwikkelen.

# De snelle aanleg van spoorwegen in Duitsland leidde ertoe dat troepenverplaatsingen sneller konden plaatsvinden.

# De industriële ontwikkeling leidde tot de ontwikkeling van nieuwe wapens

ad 3) Nationalisme

Rond 1870 waren er in Europa twee nieuwe staten ontstaan die ook een rol wilden spelen Italië en Duitsland. 

 Eenwording Italië

  

Eenwording Duitsland

 

Vervolg Nationalisme:

Rond 1900 speelde het nationalisme op twee manieren een rol:

1) In de eerste plaats waren er de grote landen die graag nog groter en sterker wilden worden. Zij probeerden - alleen al uit trots op het eigen volk en cultuur - koloniën te verwerven en een groot leger en vloot op te bouwen. Dit gold speciaal voor Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland. 

2) Bij de nederlaag van Frankrijk in de Frans-Duitse Oorlog (1871) moest Frankrijk aan Duitsland Elzas-Lotharingen afstaan. Dat maakte de Franse woedend en zij wilden hun grondgebied terug hebben.

Nationalisme op de Balkan

In de tweede plaats waren er landen die door de kracht van het nationalisme juist uit elkaar driegden te vallen. Een voorbeeld was Oostenrijk-Hongarije, dat ook wel de Dubbelmonarchie wordt genoemd. Dit was een reusachtig land, waar wel ongeveer twaalf verschillende volkeren woonden. De Oostenrijkers en Hongaren hadden er het meest te vertellen. Langzaam maar zeker kreeg het virus van het nationalisme ook de andere volkeren in zijn greep. Dit gold vooral voor de Slavische volkeren binnen Oostenrijk-Hongarije, zoals Tsjechen, Slowaken, Kroaten en Serviërs. Het liefst zouden ze zich afscheiden en een eigen staatje vormen.

Binnen de grote rijken wilden minderheden met dezelfde taal en cultuur de onafhankelijkheid. Griekenland, Roemenië, Bulgarije, Servië en Albanië geven het voorbeeld.

 

 

 

Het Turkse Rijk wordt steeds kleiner

Zie de vergrote staten Servië, Bulgarije, Roemenië en Griekenland.

4) Bondgenootschappen

# Landen zochten naar bondgenootschappen om daardoor sterker te staan. Zo ontstonden er in Europa twee bondgenootschappen de Triple Entente bestaande uit Engeland, Frankrijk en Tsaristisch Rusland en de Triple Alliantie bestaande uit het keizerrijk Duitsland, het Keizerrijk Oostenrijk-Hongarije en Italië. 

# De landen van de Triple Entente en hun bondgenoten zijn we later Geallieerden gaan noemen en de Triple Alliantie en hun bondgenoten Centralen.

# Nadeel van deze bondgenootschappen was dat landen onvoorzichtiger werden in hun buitenlandse politiek omdat ze dachten, dat mocht er een probleem ontstaan, altijd een beroep kon worden gedaan op hun bondgenoten. 

 

ad 5) Militarisme

# Definitie militarisme: het overwaarderen van militaire macht en alles wat er mee samen hangt.

Militarisme heeft de volgende kenmerken:

a) Militairen stonden in hoog aanzien;

b) Militaire waarden als opofferingsgezindheid,  vaderlandsliefde, eer en steun aan de keizer/koning speelden een grote rol;

c) De militaire uitgaven van de landen bedroegen vaak meer dan de helft van het nationale inkomen;

d) Regeringen waren vaak in handen van de militairen. 

 

 ad 6) Fouten van politieke leiders

# Leiders dachten te makkelijk dat ze, mocht er een oorlog uitbreken, snel de overwinning zouden behalen. (Voor Kerstmis zou men weer thuis zijn dacht men in juli-/augustus 1914);

# In veel landen waren het de militairen die veel invloed konden uitoefenen; 

# Men dacht dat de ontwikkelingen wel in de hand konden worden gehouden,controleerbaar zouden zijn. Ze voelden zich gesterkt door hun bondgenoten;

# Hoewel de Engelse koning, de Duitse keizer en de Russische Tsaar familiebanden hadden, bleke ze toch niet in staat een oorlog te voorkomen.

Onmiddellijke oorzaak Eerste Wereldoorlog

Door de genoemde dieperliggende oorzaken: Imperialisme, Wapenwedloop, Nationalisme, Bondgenootschappen, Militarisme en fouten politieke leiders was het in Europa slechts wachten op een vonk die het Kruidvat zou laten ontploffen.

De kroonprins van Oostenrijk-Hongarije en zijn vrouw brachten op 28 juni 1914 een bezoek aan Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië-Herzegovina. Tijdens hun rondrit werden zij door de Bosnisch-Servische nationalist Gavrillo Princip doodgeschoten.

De regering van Oostenrijk-Hongarije was er van overtuigd dat de regering van Servië achter de moordaanslag zat. Zij wilde nu de kans grijpen om dat land een lesje te leren. Eerst vroeg zij raad aan de Duitse keizer. Die drong er bij de Oostenrijks-Hongaarse regering op aan snel toe te slaan. Pas daarna stelde Oostenrijk-Hongarije Servië een ultimatum, een lijst van eisen waaraan Servië moest voldoen. Als Servië deze eisen niet inwilligde dan zou Oostenrijk-Hongarije het de oorlog verklaren. Rusland beloofde Servië te steunen.

Kettingreactie

# 28 juni 1914 moordaanslag op de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije;

# Servië weigerde het ultimatum van Oostenrijk-Hongarije te aanvaarden;

# 28 juli 1914 Oostenrijk-Hongarije verklaarde de oorlog aan Servië. Rusland mobiliseerde troepen langs de grens van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije;

# 1 augustus 1914 Duitsland verklaarde de oorlog aan tsaristisch Rusland;

# 3 augustus 1914 Duitsland verklaarde de oorlog aan Frankrijk. Duitsland schond de neutraliteit van België op weg naar Frankrijk. 

# 4 augustus 1914 Engeland verklaarde de oorlog aan Duitsland.

# 6 augustus 1914 Oostenrijk-Hongarije verklaarde de oorlog aan Tsaristisch Rusland.

 "Ein Frischer Fröhlicher Krieg' 

# Iedereen verwachtte een korte oorlog. Enthousiast meldden zich duizenden jonge kerels als vrijwilliger met als enige angst dat ze te laat op het slagveld zouden arriveren. De geallieerden dachten dat de oorlog zo gewonnen zou zijn, het zou een 'Frisher Frohlicher Krieg' worden. Een snelle korte oorlog en het zou afgelopen zijn.

# Doordat er ook troepen uit de koloniën gingen deelnemen groeide de oorlog uit tot een wereldoorlog. Er werd ook buiten Europa gevochten, zoals de strijd van de Engelsen in het Midden-Oosten met de Turken om Mesopotamië en Bagdad.

 

Binnen Europa ontstond er een tweefrontenoorlog

# Voor de Centralen was militair gezien een tweefrontenoorlog een probleem;

# Het waren de militairen die in Duitsland de dienst uitmaakten onder leiding van de Duitse bevelhebbers Ludendorff en Von Hindenburg;

# De bedoeling was om snel een overwinning te behalen aan het Westfront. Daarvoor was een plan opgesteld door een lid van de Duitse generale staf Von Schlieffen. Men zou een omtrekkende beweging maken rondom Parijs om zo de Fransen op de knieën te krijgen. Oorspronkelijk zou men ook door ons eigen Limburg trekken, maar dat werd veranderd. Wel trok men door België, daarmee werd de neutraliteit van dat land met voeten getreden. Uiteindelijk werd het beoogde doel niet bereikt en monde de oorlog aan het Westfront uit in een loopgravenoorlog. Zie kaart

 Ontwikkeling Oostfront 1914-1918

 

 Ontwikkeling Westfront 1914-1918

Kenmerken Eerste Wereldoorlog

1) Groeide uit tot een totale oorlog.

2) Het was vooral een technologische oorlog door de toepassing van nieuwe wapens als het vliegtuig, de zeppelin, de tank het gebruik van gifgas, machinegeweer, artillerie en de duikboot.

3) Het was een echte propagandaoorlog.

 Enkele belangrijke ontwikkelingen

1) Italië dat zich oorspronkelijk had aangesloten bij de Centralen, stapte in 1915 over naar de Geallieerden. Dat deed Italië in de hoop op gebiedsuitbreiding in Tirol en Fiume.

2) De ontwikkelingen in Rusland, na de komst van Lenin uit ballingschap in Zwitserland.

3) De deelname van de Verenigde Staten aan de oorlog in Europa

Propagandamateriaal

Oproep om in het Engelse leger te gaan

De VS zagen de strijd als een kruistocht

 

 De ontwikkelingen in Rusland

Nadat de Duitsers Lenin in de gelegenheid hadden gesteld, om vanuit ballingschap uit Zwitserland terug te keren naar St.Petersburg, kwam hij de revolutie tegen de tsaar leiden. In de eerste revolutie van feb /maart 1917 werd de tsaar afgezet en vervangen door de 'voorlopige regering' van Kerenski. (zo noemden de communisten achteraf deze regering. In de okt/nov revolutie van 1917 slaagden Lenin c.s. er in de macht over te nemen. Lenin besloot in maart 1918, bij de vrede van Brest-Litowsk, een groot deel van Rusland aan de Duitsers af te staan en de deelname aan de oorlog te beëindigen. De Duitsers hadden de oorlog in het Oosten gewonnen. Frankrijk en Engeland namen het de Russen zeer kwalijk waardoor uiteindelijk Rusland niet werd uitgenodigd deel te nemen aan de vredesconferentie van Versailles.

De deelname van de VS aan de Eerste Wereldoorlog

# de buitenlandse politiek van de VS werd gekenmerkt door het isolationisme vanwege de Monroe doctrine. Deze hield in dat ze zich alleen bezig hielden met hun eigen achtertuin en niet met Europa.

# Dat president Wilson uiteindelijk toch koos voor deelname aan de Eerste Wereldoorlog kwam door het Zimmerman telegram (16 januari 1917), hierin werd Mexico aangemoedigd de kant van de Duitsers te kiezen en deel te gaan nemen aan de Eerste Wereldoorlog. het Zimmerman telegram was de directe aanleiding voor de deelname aan de Eerste Wereldoorlog.

# Daarnaast speelde ook de door de Duitsers toegepaste onbeperkte duikbotenoorlog een rol. De onbeperkte duikbotenoorlog leidde er toe dat het schip de Lusitania door de Duitse U20 onderzeeboot werd getorpedeerd met aan boord 128 Amerikanen (7 mei 1915).

# Uiteindelijk keerden door de deelname van de VS aan het Westfront de kansen voor de geallieerden.

# Ook speelde een tol dat Oostenrijk-Hongarije oorlogsmoe was en op 30 oktober 1918 capituleerde.

Einde van de Eerste Wereldoorlog

# De Duitse generale staf zag in dat de oorlog niet meer gewonnen kon worden aan het Westfront en besloten het bestuur weer in handen te geven van de politici.

# Op 11 november 1918 om 11 uur s'morgens tekenden de Geallieerden met Duitsland een wapenstilstand te Compiègne in Noord-Frankrijk.

# De Duitse keizer vluchtte naar Nederland, nadat in Berlijn de Republiek was uitgeroepen.

# De Republiek van Weimar zou van 1918 tot 1933 Duitsland besturen.

# De internationale gemeenschap zou in het verdrag van Versailles Duitsland als de schuldige aanwijzen en zou vergaande maatregelen nemen die uiteindelijk de kiem in zich droegen voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. 

 

Zie verder deel 2 : Ontwikkelingen die leiden tot de Tweede Wereldoorlog. het verdrag van Versailles legt de kiem voor de Tweede Wereldoorlog.

Deel 2: Ontwikkelingen die leiden tot de Tweede Wereldoorlog