Deel 3 Gevolgen Tweede Wereldoorlog

Gepost in Blog

De door Duitsland begonnen Tweede Wereldoorlog met de bedoeling tot vernietiging te komen van het jodendom en de communisten in Rusland leidde uiteindelijk tot de totale oorlog die uitmondde in de onvoorwaardelijke overgave van Hitler-Duitsland. Nog nooit waren op zo'n grote schaal oorlogsmisdaden begaan en mensen fabrieksmatig omgebracht. De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog zijn het onderwerp van dit deel 3.

Twee tegengestelde maatschappijsystemen stonden tegenover elkaar, de Sovjet-Unie (communistisch) en de Verenigde Staten (kapitalistisch).

Directe gevolgen Tweede Wereldoorlog

Onvoorwaardelijke overgave Duitsland.
Duitsland werd verdeeld in vier bezettingszones.
Berlijn, dat in de Russische sector lag werd ook in vier bezettingszones verdeeld.

In plaats van vier grootmachten waren er nu twee: de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten.

Ook Oostenrijk werd in vier bezettingszones verdeeld inclusief Wenen. Dat was het gevolg van de Anschluss in 1938.

Verschuivende grenzen in Europa

Europa in 1939

Polen schuift op naar het westen
De Baltische staten, de Krim staan onder Russische invloedssfeer
Tsjecho-Slowakije ontstaat weer
Libië geen Italiaanse kolonie meer

Europa in 1948

West-Verschiebung Polen

Het opschuiven van Polen naar het Westen. Tijdens de conferentie van Teheran erkenden de westerse landen de Curzon-lijn als de oostgrens van de Sovjet-Unie met Polen (ontstaan door het niet-aanvalsverdrag van augustus 1939). Tijdens de conferentie van Jalta, februari 1945, kwamen de geallieerden overeen dat Polen daarvoor moest worden gecompenseerd. De Oostgrens van Polen met Duitsland werd nu de Oder-Neisse grens.

De ontwikkeling van Polen

Polen 1923-1938

Polen na de Tweede Wereldoorlog

De ontwikkelingen in Oost-Europa

Bij het niet-aanvalsverdrag tussen Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie in augustus 1939 werd Polen in het geheim gedeeld.
In 1940 bezette de Sovjet-Unie een stuk van Finland, de Baltische staten een stuk van Roemenië.
Bij het optrekken tegen Nazi-Duitsland werden de Oost-Europese landen militair bezet door de Russen inclusief Oost-Duitsland.

De deling van Duitsland

Nu Duitsland verslagen was kwamen de oude tegenstellingen weer naar boven. De ideologische strijd tussen het kapitalisme en het communisme.
Alleen stond de Sovjet-Unie in het hart van Europa. Dat was een direct gevolg van de nederlaag van Nazi-Duitsland. Eigenlijk een omgekeerd cordon sanitair, maar nu vanuit Russisch standpunt bekeken.
Hitler wilde de vernietiging van het communisme. Resultaat van de expansionistische politiek van Hitler was dat de Russen nu midden in Europa stonden.
Blokkade van Berlijn. Begon in de zomer van 1948 toen Stalin op 24 juni de toegangswegen naar West-Berlijn liet afsluiten, dat door de westelijke geallieerden werd bestuurd. Hij eiste het vertrek van de Westelijke Geallieerden uit West-Berlijn en de aansluiting van het stadsdeel bij de Sovjetzone. De Amerikanen en Britten besloten niet te wijken voor de druk en West-Berlijn vanuit de lucht te bevoorraden. De luchtbrug werd een succes. De blokkade duurde van 24 juni 1948 tot 12 mei 1949.

Welke internationale en nationale ontwikkelingen verklaren de Duitse deling?

Trumandoctrine. Elk land dat van binnen of van buitenaf door het communisme zou worden bedreigd zou op steun van de VS kunnen rekenen. Deze doctrine leidde tot de containment-politiek: het indammen van de communistische expansie. Economische uitwerking het Marshallplan. Militaire uitwerking de oprichting van de NAVO in 1949.
Samenvoeging Britse en Amerikaanse zones. Frankrijk sloot daar later bij aan.
Stalins misrekening door de Blokkade van Berlijn
De groeiende tegenstelling tussen de SU en de westelijke Geallieerden na 1945 was de belangrijkste oorzaak van de Duitse deling.
De economische deling. Met de invoering van een Duitse munteenheid in de westelijke sectoren werd dat een feit.
De uitwerking van het Marshallplan. Landen onder de invloed van de Sovjet-Unie mochten er niet aan meedoen.
Deelstaatverkiezingen legden basis voor het ontstaan van Bondsrepubliek Duitsland.

West Duitsland moest bondgenoot in de Koude Oorlog worden

Daarom democratiseringsproces:

denazificatie
democratische heropvoeding
vestiging van een parlementair democratisch systeem

In september 1949 werden de eerste Bondsdagverkiezingen gehouden en Konrad Adenauer werd de eerste Duitse Bondskanselier.

De ontwikkelingen in de oost-zone tussen 1945 en 1949 vertoonden overeenkomsten met ontwikkelingen in de Oost-Europese landen. Onder druk van de Sovjet-autoriteiten kwam de macht te liggen bij de SED waarin de communisten de hoofdrol speelden. De economie werd omgevormd naar Sovjetmodel. Planeconomie en collectivisering van de landbouw.

Wat waren de oorzaken van de Koude Oorlog ?

Al sinds de Russische Revolutie van 1917 voerden de westerse leiders en de leiders van de Sovjet-Unie hun beleid vanuit tegengestelde ideologieën. In het westen staat de vrijheid van het individu voorop. Dat is gebaseerd op de ideeën van de Verlichting en gepraktiseerd door de Franse Revolutie. Kenmerken zijn: democratische besluitvorming, meerpartijenstelsel, rechtstreekse verkiezingen, vrije meningsuiting en kapitalisme. Mensenrechten zijn daarbij gewaarborgd.

De staatsideologie van de Sovjet-Unie was het communisme zoals Marx dat in de negentiende eeuw beschreven had. Maar Lenin vestigde de dictatuur van de Partij en tegenstanders werden genadeloos vervolgd door een geheime politie. In plaats van particulier eigendom maakte men een planeconomie met staatsbedrijven. De opvolger van Lenin, Stalin, regeerde als een tiran en miljoenen staatsvijanden werden vermoord of verdwenen voor onbepaalde tijd in de strafkampen(Goelagarchipel).
Na de overwinning op Duitsland ontstond er een conflict over de heerschappij over Europa. De militaire aanwezigheid van de Sovjet-Unie in Oost-Europa was een feit. Als de VS zich uit Europa zou terugtrekken zou er een verstoring van het machtsevenwicht ontstaan.
Binnen enkele jaren maakte Stalin van Oost-Europese landen satellietstaten (afhankelijke landen). Samen met de Sovjet-Unie duiden we die landen aan als de Oostblokstaten. In feite wilde Stalin de westgrenzen van de Sovjet-Unie beschermen, want al tweemaal was gebleken hoe kwetsbaar die waren.
Het was Churchill die tijdens een rede in de VS sprak over het ontstaan van een 'IJzeren Gordijn', de scheidslijn tussen het Oost- en het Westblok. Door de toenemende spanningen sprak men al gauw over een Koude Oorlog.
In 1949 bleek dat ook de Sovjet-Unie over atoomwapens beschikte en beide landen waren verwikkeld in een wapenwedloop. De angst dat er weer een wereldoorlog zou uitbreken, en nu met gebruik van atoomwapens, nam steeds weer toe. Men kon zelfs een bouwpakket voor een atoomschuilkelder kopen, voor in de eigen achtertuin. Zie afbeelding

Na de overwinning op Nazi-Duitsland kwamen de oude tegenstellingen weer naar voren. De invloedssferen in Europa waren tijdens de conferenties van Jalta en Potsdam in 1945 vastgelegd. Nadat de Bondsrepubliek in 1955 was toegetreden tot de NAVO richtte de Sovjet-Unie en de Satellietstaten het Warschaupact op. De DDR werd daar lid van.

Conflicten tijdens de Koude Oorlog in Europa

Communistische Staatsgreep in Tsjecho-Slowakije in 1948.
Blokkade van Berlijn in 1948.
Ontstaan twee Duitse staten 1949
Arbeidersopstanden in de DDR worden onderdrukt in 1953
Opkomst Polycentrisch Communisme
Hongaarse Opstand van 1956
Onlusten in Polen 1956
‘Praagse Lente’ onderdrukt in 1968
Onrust in Polen 1970 en 1980
Oprichting vrije vakbond Solidariteit o.l.v. Lech Walesa
Militaire staatsgreep in Polen door generaal Jaruzelski 1981.

Ideologische strijd buiten Europa

Andere uitwerkingen

Nationalistisch China werd lid van de Veiligheidsraad in plaats van de Chinese Volksrepubliek.
In de VS een hetze tegen cryptocommunisten onder leiding van senator Joseph McCarthy.
Ontstaan ideologische broederstrijd tussen de Sovjet-Unie en Communistisch China. Van Monolithisch communisme naar Polycentrisch communisme.

Rakettencrisis rond Cuba leidt tot ontspanings politiek

Ontstaan besef dat een nucleaire wereldoorlog in 1962 op het nippertje was voorkomen.
Aanleg directe hotline tussen Moskou en Washington.
Het besef dat de twee ideologische maatschappijsystemen vreedzaam naast elkaar moeten kunnen bestaan.
Sinds 1962 vonden besprekingen plaats in Genève, vooral over nucleaire wapens en over biologische en chemische wapens. Voorbeelden van maatregelen voor wapenbeheersing zijn de SALT-I (1972) en SALT-II (1979)

Toenadering tussen de twee Duitse staten en de Ost-politiek van Willy Brandt

Egon Bahr (naaste medewerker Willy Brandt) spreekt zich in 1963 uit tegen de confrontatiepolitiek (Halsteindoctrine) en in plaats daarvan te streven naar het aanknopen van zoveel mogelijk contacten met de DDR. Tijdens de Grote Coalitie (CDU/CSU –SPD) bleken echter alleen ad-hoc maatregelen mogelijk. Brandt was toen minister van Buitenlandse zaken. De SED in de DDR beschouwde een toenadering tot West-Duitsland als een groot risico voor het eigen bewind en stuurde aan op een zo groot mogelijke ideologische ‘Abgrenzung’ jegens de Bondsrepubliek.

Na de Bondsdagverkiezingen van 1969 werd Willy Brandt bondskanselier. Met volle kracht werd toen de Ost-Politiek in praktijk gebracht. Dat resulteerde in het verdrag van Moskou 19 augustus 1970 en dat verdrag werd als raamwerk gebruikt voor de normalisering van de West-Duitse verhoudingen met de DDR, Polen en Tsjecho-Slowakije. Op 9 december 1970 ondertekende Brandt het Verdrag van Warschau.

Na de Bondsdagverkiezingen van 19-11-1972, waarin de regeringspartijen een grote zege boekten, volgde op 21-12-1972 de ondertekening van het zogeheten 'Grundlagenvertrag' (Basisverdrag) voor de Duits-Duitse betrekkingen. Hiermee verwierf de DDR weliswaar niet de gewenste volkenrechtelijke erkenning, maar de Bondsrepubliek kende haar wel een gelijkgerechtigde positie in de internationale politiek toe.
Met deze staatsrechtelijke erkenning (zoals Bonn het noemde) gaf de West-Duitse regering de aanspraak op alleenvertegenwoordiging van het Duitse volk tegenover het buitenland op. Ook ging Bonn akkoord met Oost-Duits lidmaatschap van de VN.
Voor Duitslands internationale positie was deze ontspanningspolitiek van grote waarde. De 'Ostpolitik' bracht een normalisatie van de relatie met Moskou en de andere Oost-Europese staten. Daardoor nam het wantrouwen jegens de Duitsers en de Bondsrepubliek in de Oost-Europese hoofdsteden af. Bondskanselier Helmut Kohl en minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher, die de 'Ostpolitik' overigens ook na de machtswisseling in Bonn van 1982 grotendeels op de oude voet hadden voortgezet, konden daarvan in de crisismomenten de vruchten plukken (nazomer en herfst 1989) en tijdens het onderhandelingsproces over herstel van de Duitse eenheid in 1990.

Het plaatsen van Kruisraketten In Europa

De installatie van SS-20 raketten, waarmee de SU zijn militaire machtspositie in Europa versterkte, was in strijd met de geest van de Slotakte van Helsinki, getekend tijdens de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (1975).
De West-Europese landen besloten daarop tot plaatsing van midden-lange afstandraketten. Die beslissing leidde in Nederland tot de grootste demonstratie in Amsterdam, die ooit gehouden is.
In 1987 kwam er een onverwachte oplossing: de VS en de USSR sloten een akkoord waarbij men het aantal wapens wilde verminderen: de raketten werden niet geplaatst.

De komst van Gorbatsjov in 1985 en zijn perestrojka en glasnost

Gorbatsjov was er van overtuigd dat de Sovjet-Unie economisch de wapenwedloop niet zou kunnen volgen en pleitte voor meer openheid en democratisering

De Oost-Europese leiders werd duidelijk gemaakt dat zij hun zaken voortaan zelf zouden moeten regelen en niet meer konden rekenen op steun Sovjet-Unie.

1987: Begin terugtrekking Rode Leger uit Afghanistan.
1988: Gorbatsjov staatshoofd. Democratisering in Hongarije en Polen.
1989: Gorbatsjov wil troepen uit Oost-Europese landen laten terugtrekken. In najaar vallen de communistische regimes in Tsjecho-Slowakije, Bulgarije, Polen en Roemenië.
1990: Gorbatsjov wordt president van de Sovjet-Unie.

De Duitse eenwording en het uiteenvallen van het Sovjet-blok

De eenwording van de beide Duitslanden betekende het einde van het machtsevenwicht dat na de Tweede Wereldoorlog was ontstaan. Na het wegvallen van de Sovjet-Unie als de gemeenschappelijke vijand was het na 1990 niet meer vanzelfsprekend dat de VS in Europa de hoofdrol speelden. Bij de ontwikkeling van nieuwe verhoudingen in Europa kreeg Duitsland, alleen al door zijn ligging in Midden-Europa, het toegenomen bevolkingsaantal en economische kracht, een nog belangrijkere rol.

Uiteenvallen van de Sovjet-Unie en eigen weg van de satellietstaten

Argwaan van Rusland gerechtvaardigd ?

Dit is het einde van deel 3 Gevolgen van de Tweede Wereldoorlog.

< Vorige Volgende >