Recensie 'Juliana' Vorstin in een mannenwereld Jolande Withuis

Deze biografie van Juliana is het lezen alleszins waard. Wat een prestatie eigenlijk. Want ga er maar even aanstaan om van deze Oranjetelg, die nadat haar moeder Wilhelmina vijftig jaar lang van 1898 tot 1948, het koningschap had uitgeoefend, een zoals ze zelf beschrijft ' psychologiserende' biografie te schrijven over Juliana. Het was Cees Fasseur die eerder al zijn tweedelige biografie over Wilhelmina had geschreven: 'Wilhelmina De jonge koningin' ISBN 9789050185059 en Wilhelmina Krijgshaftig in een vormloze jas' ISBN 9789050184526. Daarnaast schreef Fasseur ook nog: 'Wilhelmina Sterker door strijd' ISBN 9789050184670. Van de hand van  Fasseur is ook nog 'Juliana & Bernard Het verhaal van een huwelijk. De jaren 1936-1956' ISBN 9789050189552. Een opvallend verschil is echter dat Fasseur toestemming van Koningin Beatrix kreeg om voor zijn onderzoeken het Koninklijk Huisarchief te raadplegen en dat Jolande Withuis dat niet werd toegestaan.

Ook Annejet van der Zijl kreeg voor haar promotieboek: 'Bernard Een verborgen geschiedenis' geen toestemming het Koninklijk Huisarchief te raadplegen. Annejet beschrijft in haar Proloog: 'Want nog steeds weten we niet écht waar we met hem aan toe zijn. Prins Bernard is onverwerkt collectief verleden'. Onvermijdelijk gaat de biografie van Withuis niet alleen over Juliana maar ook over Bernard en hun huwelijk. In haar inleiding van de biografie over Juliana vermeldt Withuis dat de biografie is geschreven voor een breed publiek. Maar tegelijkertijd is het een wetenschappelijke biografie, compleet met annotatie, literatuurlijst en bronvermelding. Want een wetenschappelijke biografie ontbrak tot nu toe. Een en ander gaf ruim baan aan roddel en geruchten. Ze schrijft verder:'Hoewel er geen gebrek is aan literatuur en beeldmateriaal, is de kennis van Juliana gefragmenteerd en weinig substantieel. Daarbij spelen ook nog gunstige beeldvorming dan wel sensatiezucht een rol'. Ze vermeldt verder het spijtig te vinden dat Het koninklijk Huisarchief voor haar niet werd opengesteld. Daarmee kunnen sommige onderdelen van Juliana's dagelijks werk enigszins onderbelicht blijven. Maar stelt Withuis: 'Gelukkig vond ik voldoende - ook nieuw - materiaal om een verantwoord boek te kunnen schrijven'. Ze kreeg voor haar onderzoek inzage in nooit eerder gepubliceerde brieven van Juliana aan vriendinnen. Zo krijgt de lezer toch een goed inzicht in het leven van Juliana. Withuis deelt Juliana's leven in vijf episoden in, die elk een boekdeel vormen. Deze biografie is niet alleen een overzicht van het leven van Juliana, maar ook een overzicht van de transitie van Nederland in de twintigste eeuw naar een moderne westerse samenleving. Nadat Wilhelmina al op 18 jarige leeftijd in 1898 koningin was geworden, toen hing de Oranje dynastie aan een smal draadje, was eigenlijk de eerste opdracht om voor nakomelingen te zorgen. Uiteindelijk na een aantal miskramen werd Juliana geboren en was de toekomst van de dynastie gewaarborgd. Duidelijk wordt echter dat de jeugd van Juliana er toe heeft bijgedragen dat er sprake was van een wereldvreemde vorstin. Juliana's geneigdheid tot zweven lag besloten in haar als kind gevormde gevoelshuishouding. Volgens Withuis had de daarop gevolgde intellectuele en emotionele vorming niet geresulteerd in een nieuwe manier van verwerken en reageren. Daar ligt dan ook uiteindelijk de ontvankelijkheid voor personen van wie Juliana dacht dat die haar een oriëntatie op het leven en de wereld konden bieden. Uiteindelijk streefde Juliana naar een theocratie. Geen wonder dat meermalen sprake was van een bijna constitutionele crisis. De komst van Bernard, de verloving en de beginjaren van het huwelijk, waren voor Juliana prachtige gebeurtenissen. Zij ging voor de liefde van haar leven en koesterde de illusie in Bernard een zielsverwant te hebben gevonden. Bernard echter kon zich door zijn huwelijk een beter leven garanderen en deed dat dan ook ruimschoots. Door de ontwikkeling van de Tweede Wereldoorlog, leefde Juliana met haar kinderen een leven ver weg van het oorlogsgeweld, waarbij Juliana zich ontwikkelde tot een volwassen vrouw die zich niet alleen inzette voor haar gezin maar ook met lezingen de geallieerde strijd steunde. Na de oorlog echter werd Bernard opperbevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten en door het Nederlandse volk mede beschouwd als degene die de bevrijding mogelijk had gemaakt. Daarbij werd Juliana weggezet als huisvrouw. Door de geboorte van Marijke, die zich later Christina liet noemen, kwam de relatie tussen Bernard en Juliana verder onder druk te staan. Marijke was bijna blind. Op zoek naar genezing voor Marijke kwam men in aanraking met mevrouw Hofmans, die op advies van Bernard naar het hof werd gehaald. Het was uiteindelijk de invloed van Hofmans die de dynastie op haar grondvesten deed trillen en tot een grote constitutionele crisis zou leiden. Het was nota bene Bernard zelf, die via Der Spiegel een en ander wereldkundig maakte. Juliana streefde daarna naar eens scheiding, maar ze was tegenover Bernard steeds ambivalent. Ze bleef van hem houden, zoals later ook zou blijken uit de Lockheed-affaire. Ondanks de vele escapades van Bernard. Uiteindelijk bleven ze bij elkaar. Juliana voedde haar kinderen anders op dan zijzelf was grootgebracht. Ze bespaarde haar dochters privéonderwijs, ze konden studeren en stimuleerde hen om in vrijheid hun levenspartner te kiezen. Uiteindelijk ontstond daardoor de kwestie Irene, waardoor ze niet aanwezig kon zijn bij het huwelijk van haar tweede dochter. Vermeldingswaard is natuurlijk ook dat Juliana geen onderscheid wenste te maken tussen haar kleinkinderen in de vraag wie er wel lid was van het koningshuis en wie niet. De ministeriële verantwoordelijkheid maakte echter dat nadien toch tot een beperking van de leden van het Koninklijk Huis is overgegaan. Juliana heeft tijdens haar leven enorme maatschappelijke veranderingen meegemaakt waarbij de samenleving de koningin steeds meer wilde zien als een gewoon mens met gewone gevoelens. Toen Juliana in 1909 werd geboren telde ons land 5.858.200 inwoners en droomde men van een koning. Het werd een meisje. Die koning kwam er pas toen haar kleinzoon Willem-Alexander, zijn moeder Beatrix opvolgde als staatshoofd. Twee wereldoorlogen zouden er eerst nog volgen en in 1948 werd Juliana staatshoofd. De wereld was totaal veranderd en Nederland moest in 1949 uiteindelijk afstand doen van Nederlands-Indië. Nederland zou na de Tweede Wereldoorlog uitgroeien tot een welvarend land waarin de Oranje dynastie een nieuwe plaats veroverde. Maar wat bleef was dat het staatshoofd van Nederland erfelijk bleef en Beatrix in 1980 Juliana opvolgde. Het was Beatrix, die weer enige distantie invoerde, in de relatie tussen staatshoofd en het Nederlandse volk. Jolande Withuis heeft een uitstekende prestatie geleverd met deze 'psychologiserende' biografie van Juliana, waardoor het beeld dat we van Juliana hebben, zowel als staatshoofd en als mens duidelijker is geworden.

Titel: Juliana Vorstin in een mannenwereld

Auteur: Jolande Withuis

Uitgeverij: De Bezige Bij ISBN 9789023435235 € 39,90