Videobeelden dvd nr. 62 Willem III & Mary

INLEIDING

Zelden wordt een historische gebeurtenis in Nederland op zo grote schaal herdacht als de overtocht van stadhouder Willem III naar Engeland, nu 300 jaar geleden. Ook in Engeland krijgt de Glorious Revolution ruime aandacht. Willem III heeft meer dan een eigentijdse betekenis door zijn bijdrage aan de ontwikkeling van het parlementaire stelsel. Zijn rol in de Europese politiek van die jaren maakte hem tot één van de belangrijkste Oranjes. In de tijd dat stadhouder-koning Willem III voortdurend in de weer was om het politieke evenwicht in West-Europa te scheppen en te handhaven, liggen de wortels van onze moderne tijd op het gebied van parlementaire democratie, vrijheid van meningsuiting en verdraagzaamheid. Het voortdurende contact tussen Engelsen en Nederlanders was een rijke voedingsbodem voor de ontwikkeling van wetenschap en techniek, terwijl in die tijd onder invloed van de Franse bouwstijl een aantal paleizen en buitenplaatsen in Engeland en Nederland werden gebouwd, die we nog heden ten dage kunnen bewonderen.

De oude relatie tussen Engeland en Nederland is ook na Willem III en Mary over het algemeen hecht gebleven en zal naar verwachting in de toekomst, o.a. binnen de E.E.G. verder uitgebouwd worden. Met recht geldt hier het gezegde: „In het verleden ligt het heden, in het nu wat worden zal!" Reden waarom deze band ook in de herdenking 1688 - 1988 veel aandacht krijgt. Het is geen wonder dat ook onze rijksoverheid het belang van een gepaste herdenking heeft willen ondersteunen door o.a. het leerlingenboekje en de handleiding in het onderwijsprojekt „Willem III en Mary" financieel mogelijk te maken. Dit projekt is bestemd voor de leerlingen van de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Er is voor deze doelgroep gekozen omdat enerzijds de periode van Willem III in veel geschiedenismethoden voor het voortgezet onderwijs slechts beperkt aan de orde komt, anderzijds omdat kinderen van deze leeftijd gevoelig zijn voor de behandeling van vraagstukken als democratie, vrijheid van meningsuiting, tolerantie, e.d.

Het onderwijsprojekt „Willem III en Mary" bestaat uit:

- een leerlingenboekje met uitgebreide informatie over personen, gebeurtenissen en achtergronden;

- een drietal t.v.-uitzendingen, waarin door een combinatie van drama en documentaire goede mogelijkheden worden geboden voor kennisoverdracht en inleving in deze periode;

- een handleiding met gebruiksmogelijkheden en verschillende soorten opdrachten voor een

veelzijdige verwerking, alsmede informatie over literatuur, manifestaties en leermiddelen.

Doelgroep

De tweede klassen van het voortgezet onderwijs, zowel van het L.B.O. als van M.A.V.O., H.A.V.O. en V.W.O.

Om deze spreiding te rechtvaardigen, is de tekst eenvoudig gehouden en is er een grote differentiatie mogelijk in de verwerking van de opdrachten.

Mogelijkheden voor gebruik

Het projekt „Willem III en Mary" is bruikbaar naast elke methode. De vorm waarin dit gebeurt is het beste door de leerkracht zelf te bepalen. We beseffen dat in het algemeen slechts twee lesuren per week aan geschiedenis besteed worden.

Naast een aparte behandeling van het leerlingenboek en van de t.v.-afleveringen is het mogelijk om een geïntegreerde verwerking te geven. Deze kan er dan als volgt uitzien:

1. De leerlingen lezen klassikaal of individueel een bepaald gedeelte uit het leerlingenboek. Dit kan ook als huiswerk opgegeven worden.

2. Van de bijbehorende verwerkingsopdrachten worden alleen de kernopdrachten gemaakt.

3. Bespreking van deze opdrachten.

4. Bekijken van de bijbehorende t.v. -uitzending.

5. Maken van de bijbehorende kijk- en luisteropdrachten.

6. Bespreking van deze opdrachten.

7. Maken van de keuzeopdrachten uit het leerlingenboek.

8. Bespreking van deze opdrachten.

Een bezoek aan een museum of tentoonstelling kan een waardevolle ondersteuning bieden. Lokaal en nationaal worden er een groot aantal aktiviteiten georganiseerd. Zie o.a. blz. 23 van de handleiding.

Het projekt biedt voldoende aanknopingspunten voor het opzetten van deelprojekten over bepaalde onderwerpen uit de geschiedenis van de tweede helft van de zeventiende eeuw.

Mogelijke onderwerpen zijn:

- Godsdienststrijd.

- Opkomst van de moderne staten.

- Verschillende staatsvormen: absolute monarchie - parlementair stelsel.

- De Republiek in de Gouden Eeuw en daarna.

- De ontwikkeling van de natuurwetenschappen. - Kunst en cultuur in de 17e en 18e eeuw.

 T.V.-AFLEVERINGEN

1: Al is ons Prinsje nog zo klein.

Bentinck stelt zich voor als de levenslange vriend en vertrouweling van prins Willem III. Diens doop in 1650, kort na de vroegtijdige dood van zijn vader prins Willem II, is aanleiding voor een conflict tussen zijn grootmoeder Amalia van Solms (weduwe van prins Frederik Hendrik) en zijn moeder Mary Stuart. -De scène tussen deze twee vrouwen gaat ogenschijnlijk over de naam die de kleine prins zal dragen, maar is wezenlijk belangrijk vanwege hun eigen positie en die van het prinsje (zoon van stadhouder Willem II en kleinzoon van de onthoofde koning Karel I). Een uitleg over de staatsinrichting van de Republiek der Verenigde Nederlanden wordt gekoppeld aan de functie van de stadhouder. Met name de positie van de Hollandse stadhouder is in de zeventiende eeuw het onderwerp van een machtsstrijd geweest tussen de Oranjes en de regenten in vroedschappen en Staten.

In 1651 besluiten de Staten van de meeste gewesten geen stadhouder meer te benoemen.

De weinig rooskleurige toekomst van de jonge prins verandert echter als zijn oom in 1660 koning van Engeland wordt (Karel II).

Door Engelse druk, mede door voor de Republiek ongunstig eindigende zee-oorlogen met Engeland, zijn de Hollandse regenten en de raadspensionaris van Holland Johan de Witt, genoodzaakt de bijzondere positie van de prins in 1666 te erkennen. Zij stellen zich verantwoordelijk voor de opvoeding van de prins. Hij wordt „Kind van Staat" en ontvangt van Johan de Witt persoonlijk lessen in algemene staatkunde. Deze lessen vinden in hoffelijke sfeer en met wederzijds respect plaats. Bentinck verbaast zich daarover. Hij ziet De Witt als de grote hinderpaal voor het bereiken van het stadhouderschap door Willem.

Berichten uit Frankrijk waarschuwen De Witt voor de aanvalsplannen van koning Lodewijk XIV op de Zuidelijke Nederlanden. De Witt werkt energiek om het gevaar te keren, zowel militair als diplomatiek. De jonge prins wordt, zij het voor een enkele campagne, tot kapitein- en admiraal-generaal van leger en vloot benoemd.

Na deze benoeming tot kapitein-generaal van het leger gaat de prins op inspectie. De matige staat waarin de verdedigingswerken en het leger verkeren, doen het ergste vrezen. In het vroege voorjaar van 1672 wordt de Republiek door Engeland, Frankrijk, Keulen en- Munster aangevallen. De prins is spoedig genoodzaakt zich met zijn troepen terug te trekken tot achter de waterlinie die Holland moet beschermen.

In Dordrecht en andere steden worden de regenten door rellen gedwongen hem als stadhouder te erkennen, zoals enkele weken later in de Staten van Holland en Zeeland gebeurt.

Den restaurateur van onsen Staet

2. T.v.-uitzending  Den restaurateur van onsen Staet

a. T.v.-aflevering 2 (ca. 30 min.).

b. Korte beschrijving van de inhoud:

De rampspoed die over het land is gekomen wordt in het algemeen de regenten en in het bijzonder Johan de Witt verweten. De volkswoede, deels van bovenaf georganiseerd, ontlaadt zich in Den Haag in de moord op hem en zijn broer Cornelis.

De redder in de nood is voor velen de prins van Oranje.

Stadhouder Willem III werkt energiek verder aan de vorming van een anti-Franse coalitie. De totstandkoming ervan en het verloop van de strijd maken een vrede (van Nijmegen) tussen de Republiek en Frankrijk mogelijk.

De verhouding met Engeland verbetert sterk door Willems huwelijk met het nichtje van de Engelse koning, Mary Stuart. Zij brengt in ons land enige gelukkige jaren door die door gebeurtenissen in Engeland een einde krijgen. In 1685 wordt Mary's vader Jacobus II koning van Engeland.

Zijn opvattingen over het koningschap, zijn ruzies met het parlement en zijn katholieke geloofsopvattingen (als hoofd van de Anglicaanse kerk!) worden door de Engelse bevolking slechts met moeite en tot op zekere hoogte getolereerd.

In 1688 gaat hij te ver in zijn pro-katholieke politiek.

Vooraanstaande Engelsen nodigen Willem en Mary uit om Jacobus II uit zijn macht te ontzetten „voor de protestantse religie en de vrijheid van Engeland".

Hellevoetsluis dient als basis voor de aktie die Willem gaat ondernemen. In het najaar van 1688 vertrekt deze richting Engeland. Met gemengde gevoelens nagekeken door Mary Stuart op de toren van de Catherynekerk te Brielle.

a. T.v.-aflevering 3 (ca. 30 min.). Vechten voor vrede in Europa

b. Korte beschrijving van de inhoud:

Willems overname van de macht in Engeland, bijna zonder bloedvergieten, was een unieke gebeurtenis. Het gedeelde koningschap van Willem en Mary eveneens. Hun contractuele gebondenheid aan het parlement, neergelegd in de Bill of Rights, werd een voorbeeld voor andere landen die een parlementair stelsel nastreefden. Alles bij elkaar de Glorious Revolution.

Willems koningschap stelt hem in staat Engeland nauw te betrekken bij de gebeurtenissen op het continent en daardoor een sterker tegenwicht te kunnen bieden aan de niet afhoudende Franse expansiedrang.

Ondanks de grote verantwoordelijkheden waarvoor zij gesteld werden, vinden Willem en Mary afleiding in de verbouwingsplannen voor de paleizen Hampton Court en Kensington.

De naar Frankrijk gevluchte koning Jacobus II doet in 1689 een poging, met Franse steun, zijn troon te herwinnen. Daartoe landt hij met een leger in het katholieke Ierland. Deze poging mislukt echter door de overwinning van Willems troepen in de slag aan de Boyne (1 juli). Deze victorie versterkt Willems positie nog verder, maar veel Engelsen zullen in hem toch de vreemdeling, „die Hollander" blijven zien.

Een deel van het jaar kán koning Willem ook niet in Engeland zijn. Als stadhouder van de Republiek en bevelhebber van het leger is zijn aanwezigheid in de Nederlanden een vereiste. Daardoor kan hij regelmatig op paleis Het Loo verblijven.

Jachtpartijen wisselen daar besprekingen met vorsten en diplomaten af. In de zomer wordt met wisselend succes door de coalitielegers strijd geleverd tegen de Franse legers.

Als Willem aan het front in Europa is, vervangt Mary hem in Londen. Hoewel zij het zwaar vindt, gaan de politieke en bestuurlijke taken haar steeds beter af. Helaas sterft zij in 1694 - pas 32 jaar oud - plotseling aan de pokken. Haar dood geeft Willem veel verdriet. Drukke werkzaamheden leiden hem echter af. Na moeizame onderhandelingen kan in 1697 de vrede van Rijswijk met Frankrijk worden gesloten. Voor het Engelse parlement een geschikt moment om het staande leger in te krimpen. Willem waarschuwt tevergeefs tegen nieuwe Franse gevaren. Die worden bewaarheid in 1700 als Lodewijk XIV indirect de Spaanse gebieden in handen krijgt en opnieuwde Zuidelijke Nederlanden met een leger binnentrekt.

Anti-Engelse handelsmaatregelen volgen spoedig, met een nieuwe oorlog als gevolg. Willem III heeft deze niet meer meegemaakt. Hij sterft enkele dagen na een val van zijn paard, 4 maart 1702.

Deze laatste aflevering wordt besloten met een korte beschouwing over de betekenis van de stadhouder-koning en een overzicht van een aantal vernieuwingen die toen op natuur-wetenschappelijk gebied hebben plaatsgevonden.