Recensie 'De Indische Doofpot' Maurice Swirc

In deze studie staat de vraag centraal waarom Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië nooit zijn vervolgd. Het boek is geschreven vanuit een historisch-juridische invalshoek.

Volgens de auteur is er sprake van een vrij heldere werkelijkheid, namelijk dat in 1971 om politieke redenen is besloten om Indische oorlogsmisdaden – in tegenstelling tot andere oorlogsmisdaden – te laten verjaren en er zo voor te zorgen dat die misdaden nooit meer vervolgd kunnen worden. Het is precies deze houding van het landsbestuur tegenover de eigen misdrijven waar dit boek zich op heeft gericht. De vraag is waarom Nederlandse autoriteiten er decennialang zo op gespitst waren om de zogenaamde Indische oorlogsmisdrijven toe te dekken. Er lijkt volgens de auteur een onmiskenbaar verband te zijn met het eigen zelfbeeld, waarin het plegen van oorlogsmisdaden niet past. De auteur stelt daarbij de volgende vraag: ‘Als je als land niet bereid of in staat bent de eigen misdaden te erkennen, hoe kun je je dan opwerpen als een verdediger van mensenrechten, al jaren mede de basis van het buitenlands beleid van Nederland? Op deze vragen stelt de auteur is nadere reflectie nodig, omdat ze op fundamentele wijze raken aan het interne en externe functioneren van Nederland als democratische rechtsstaat.

Eindverantwoordelijk voor de zogenaamde ‘politionele acties’ waren de politici in Den Haag en daarbij valt vooral de rol op van Willem Drees als leider van de toenmalige regering. Volgens de auteur vervulde Drees wel degelijk een sleutelrol bij het verloop van de oorlog die toen niet zo mocht worden genoemd maar het wel was. Drees bewoog mee met de haviken en door het groene licht te geven voor de Tweede Politionele Actie.

Drees vervulde verder een hoofdrol bij de herhaalde kabinetsbesluiten in 1950 en 1954 om Westerling en zijn navolgers niet strafrechtelijk te vervolgen voor de massa-executies op Zuid-Celebes. Zelfs hielp Drees Westerling te ontsnappen naar Singapore na zijn mislukte poging tot staatsgreep in Indonesië. Achteraf komt het bagatelliseren van Drees eigen rol in de dekolonisatieoorlog in een ander daglicht te staan.

De door Joop de Uyl verlangde parlementaire enquête zou er onder andere door het handelen van premier Piet de Jong nooit komen.

Uit de studie blijkt ook de rol van de Leidse Hoogleraar Fasseur een uitzonderlijke. Niet alleen was hij betrokken bij de zogenaamde Excessennota maar blijkt hij ook documenten van de onderzoekers Van Rij en Stam, die in 1949 opdracht hadden gekregen diverse ‘excessen’ te onderzoeken niet te hebben gebruikt. Hij besluit zelfs deze mee naar huis te nemen. Pas in 1986 vond Fasseur het archief bij een verhuizing ‘toevallig terug. Fasseur verklaarde tegenover Limpach – de auteur van “De brandende kampongs van Generaal Spoor “dat hij deze stukken ‘uit veiligheidsoverwegingen’ mee naar huis had genomen. Op een later moment – in 2016 - verklaarde Fasseur zijn handelwijze doordat hij zo voorkomen had dat loslippige archiefmedewerkers uit de school zouden klappen. Het materiaal bevatte namelijk de namen van vele, niet veroordeelde Nederlandse militairen, van wie het optreden in Indië voorwerp was geweest van gerechtelijk onderzoek. Swirc trekt daaruit de conclusie dat daarmee duidelijk is dat Fasseur, door het archief uit eigen beweging mee naar huis te nemen, mogelijke plegers van Indische misdrijven tegen openbaarmaking van deze stukken wilde beschermen. Uit nader onderzoek blijkt echter dat ‘niet te bepalen is of werkelijk alle’ ooit aan Fasseur verschafte stukken ’zich nog in deze verzameling bevinden’.

De doofpot heeft lang gefunctioneerd en door de constructie van de Verjaringswet moest de vervolging van deze oorlogsmisdaden definitief onmogelijk worden gemaakt.

Dit boek laat aan duidelijkheid niets te wensen over en is een presentatie van formaat. Uitmuntend en aanbevolen.

Titel: De Indische Doofpot.

Auteur: Maurice Swirc.

Uitgeverij: De Arbeiderspers ISBN 9789029541572 € 34,99