Hfst 7 CSE Dekolonisatie en Koude Oorlog in Vietnam Havo Feniks

Hoofdstuk 7 Een traumatische herinnering

Deel vraag 7: Welke sporen liet de oorlog in Vietnam na in de Amerikaanse samenleving en waarom maakte de oorlog zoveel indruk?

Inleiding

De Vietnamoorlog trok diepe sporen in de gezinnen van gesneuvelden of van soldaten die als krijgsgevangenen vastzaten. Niemand wist hoe lang het zou duren voordat de wonden zouden helen. Natuurlijk was het ook de vraag op welke termijn Vietnam zelf van de schade en de trauma's zou herstellen.

Het belang van dit onderwerp

Vietnam werd een traumatische ervaring voor de Verenigde Staten. Het machtigste land ter wereld bleek niet in staat een oorlog tegen het kleine Vietnam te winnen.

Een grote fout van de beleidsmakers was geweest, dat zij geen rekening hadden gehouden met een exitstrategie voor het geval er iets fout ging. Bij toekomstige acties zou moeten blijken of de politici er iets van hadden geleerd.

Een trauma bleek het vooral voor de veteranen. Zij die thuiskwamen werden slecht opgevangen en kregen niet het onthaal waarop men hoopt als men van het slachtveld terugkeert. Veel soldaten waren ook getraumatiseerd door de wijze van oorlogvoeren.

7.1 Sporen in de binnenlandse politieke verhoudingen

In 1971 publiceerde de New York Times uitreksels uit een geheim rapport van het Pentagon. Het waren officiële documenten uit de periode 1952 tot 1965. Eeen voormalige medewerker van het ministerie, Daniel Ellsberg, had de documenten gecopieerd en aan de pers doorgespeeld. Hij was tot de conclusie gekomen dat 'er weinig hoop was dat de regeringspolitiek van binnenuit kon worden veranderd door president Nixon advies te geven'.

De Pentagon Papers sloegen in als een bom. Zij bevestigden wat critici van de oorlog al lang vermoeden. Kennedy had doelbewust de betrokkenheid bij Vietnam opgevoerd. Johnson had overhaast de Tonkinresolutie erdoor gedrukt die hem onbeperkte volmachten verleende. Daarmee had hij het Congres gemanipuleerd. In de Vietnamoorlog nam de president soms beslissingen op grond van selectieve waarnemingen, onvolledige informatie of onbewezen veronderstellingen. Generaal Westmorelands verzekeringen 'dat er licht was aan het einde van de tunnel' was voldoende. Johnson deed op zijn beurt alle mogeljke moeite om de waarheid voor het publiek verborgen te houden. Van protesterende burgers trok hij zich tot 1967-1968 bijzonder weinig aan. Tussen wat de regering beweerde en wat het publiek geloofde, gaapte een dikke kloof.

Geloofwaardigheidscrisis

Nixon was woedend over het uitlekken van de Pentagon Papers. Hij probeerde tevergeefs via het Hooggerechtshof de publicatie te verhinderen.

Na de uitspraak van het Hooggerechtshof begonnen de kranten de Pentagon Papers af te drukken. Het vertrouwen van de burgers verdween nu door die publicaties helemaal. De publicatie van de Pentagon Papers kreeg nog een staartje. Het 'loodgietersteam' dat inbrak bij Elsburgs psychiater werd gesnapt toen het een inbraak pleegde in het verkiezingshoofdkwartier van de Democraten in het Watergebouw in Washington. Het Watergateschandaal zou er uiteindelijk toe leiden dat Nixon zou aftreden als president van de Verenigde Staten.

De onthullingen van Elsberg schetsten een onthullend beeld van de politieke leiding van Amerika. Het Congres kon niet langer passief blijven. Het weigerde nog kredieten voor de oorlog te verlenen. Maar het nam in 1973 de War Powers Act aan. Deze beperkte de bevoegdheden van de president om oorlog te voeren en verplichtte hem zo spoedig mogelijk met het Congres te beraadslagen, voordat hij troepen zou inzetten.

7.2 Sporen in de maatschappelijke verhoudingen.

In de binnenlandse verhoudingen speelde begin jaren zestig vooral het rassenvraagstuk een rol. Er was duidelijke sprake van rassenscheiding in de zuidelijke staten in de negentiende eeuw. In 1954 had het Hooggerechtshof segregatie in het onderwijs ongrondwettig verklaard. Dat betekende het startsein voor een hele reeks acties om scholen open te stellen voor zwarte leerlingen. Martin Luther King gaf daarbij leiding aan de Civil Rights Movement. Deze was geweldloos maar toch kwam het tot bloedige botsingen met inwoners van de zuidelijke staten die tegen gelijke rechten waren. Na een lange strijd werd in 1964 de Wet op de Burgerrechten aangenomen, die een einde maakte aan de apartheid. Toch was er onrust in het midden van de jaren zestig in de getto's van de steden. Radicale leiders riepen hun aanhangers op tot geweld, onder de leus Black Power. Er braken in 1968 in veel Amerikaanse steden onlusten uit. Zwarte leiders legden steeds vaker een verband tussen de Vietnamoorlog en de situatie van de zwarten. Zwarten waren oververtegenwoordigd in het leger. Twee procen van de officieren was echter maar zwart en vijftien tot twintig procent van de gesneuvelden was zwart terwijl ze slechts elf procent van de Amerikaanse bevolking uitmaakten.

Volgens veel zwarten waren zij en de Vietnamezen allebei slachtoffer van het Amerikaans imperialisme. Stokely Carmichael, een radicale leider, verklaarde: 'Als ik moet sterven, dan zal dat zijn in dit land zelf'.

De meeste zwarte jongeren die een oproep ontvingen deden gewoon dienst. Raciale spanningen bestonden, maar waarschijnlijk veel vaker was er sprake van toenadering tussen blanke en zwarte militairen. Vietnam had trouwens voor arme dienstplichtingen een bijkomend voordeel. De regering stelde studiebeurzen beschikbaar voor oud-soldaten. Veel zwarte jongeren kregen zo de kans om zich aan de armoede van het getto te ontworstelen.

Working class war

De vietnamoorlog bleek een working class war. Als voorbeeld daarvan kan dienen George W. Bush, die de oorlog in Vietnam ontvluchtte door zich te laten indelen bij de Nationale Garde. Verder kwamen veel linkse jongeren niet in Vietnam terecht omdat ze dienstweigerden ( 250.000), met als gevolg gevangenisstraf. In 1975 verleende president Ford de dienstweigeraars amnestie. Eeen miljoen dienstplichtingen beging overtredingen om er onder uit te komen, en 15 miljoen dienstplichtingen wisten op grond van studie, beroepsverplchtingen of een andere legale reden uitstel van militaire dienst te verkrijgen. Biil Clinton b.v ontrok zich aan de dienstplicht door naar Engeland te gaan.

Aan de andere kant was het zo dat Prisoners of War in de VS werden bejubeld, zoals b.v John McCain de tegenkandidaat van Obama bij de presidentsverkieizngen van 2008. Hij was als piloot neergestort boven Noord-Vietnam en had jarenlang onder erbarmelijke omstandigheden in krijgsgevangenschap verkeerd.

7.3 Een nationaal trauma

De Verenigde Staten, het rijkste en machtigste land van de wereld. had een oorlog verloren. Voor het eerst in de geschiedenis. De VS had tot in de jaren zestig de naam voorvechter te zijn van de vrijheid. Generaties die de 1e en 2e Wereldorlog hadden meegemaakt zagen Amerikanen als strijders voor de vrijheid. In 1966-1967 voltrok zich echter een kentering in de publieke opinie. De pers onthulde details over napalm en ontbladeringsmiddelen. Het drama van My Lai trok vele twijfelaars over de streep.

Wat was de zin van deze vreselijke oorlog? Was dit de gerechtvaardigde strijd, waar de politici over spraken? Bij de Akkoorden van Parijs van 1973 had Amerika nog enigszins zijn gezicht kunnen redden en bleef de regering in Saigon voorlopig overeind. Maar toen in 1975 de Noord-Vietnamse troepen bijna zonder slag of stoot Saigon innamen, bleek dat de Amerikaanse strijd in Vietnam volkomen vergeefs was geweest waarin meer dan 58.000 Amerikaanse soldaten het leven hadden verloren en honderduizenden voor het leven verminkt werden.

Het Vietnamsyndroom

Arlington Cemetry

De veteranen kregen bij thuiskomst geen applaus, geen bloemen, geen parades. De oorlog werd eenvoudig doodgezwegen. Veteranen konden hun ervaringen nauwelijks verwerken, voelden zich vaak onbegrepen en niet in staat het oude leven weer op te pakken. De combinatie van psychosociale en fysieke klachten werd bekend als het Vietnamsyndroom.

Artsen getuigden dat het syndrom vooral acuut werd als de soldaten hadden gezien hoe vrouwen en kinderen werden gedood. Soms hadden ze er zelfs aan meegedaan en werden verteerd door schuldgevoelens. Verwerking van het rauma kwam in de jaren tachtig van de vorige eeuw op gang. Een van de vormen om het trauma te verwerken waren speelfilms. Sommige waren duidelijk tegen d eoorlog gericht zoals: Good Morning, Vietnam en Apocalypse Now. de smerige realiteit van het slagveld in films als: Hamburger Hill, Platoon. Born on the Fourth of July laat het verwerkingsproces van een invalide veteraan zien.

Een belangrijke blijk van erkenning van de veteranen kwam in 1982 met de onthulling van het Vietnam Veterans Memorial aan de Mall te Washinghton. Dit monument neemt sindsdien een centrale plaats in bij de herdenkingen. Het ontwerp bestaat uit een glanzende granieten muur van tientallen meters lengte. Hierin staan de namen gekerft van 58.902 gesneuvelden gerangschikt op sterfjaar.

7.4 Sporen in de internationale verhoudingen

Rond 1970 brak er een periode aan van relatieve detente tussen de VS en de SU. Dat werd bevorderd door de noodzaak tot wapenbeheersing en de Vietnamoorlog. De kostbare wapenwedloop had de economie van beide landen uitgeput. Brezjnev bleek bereid te onderhandelen omdat er sprake was van een wederzijds evenwicht.

- Zo kwam in 1972 het Eerste Salt-akkoord tot stand.

- Naast de vredesregeling voor Vietnam maar ook werd in 1971 de kwestie van de Chinese zetel in de VN-veiligheidsraad opgelost. De Voksrepubliek China nam de zetel over van Taiwan en een jaar later bracht Nixon een bezoek aan China.

- Verder gingen de kernmachten zich meer richtten op wapenbeheersing.

- In 1975 werden de slotakkoorden van Helsinki gesloten waarbij in ruil voor erkenning van de bestaande grenzen en machtsverhoudingen in Europa ging de Sovjet Unie en haar Oost-Europese satellietstaten akkord met een paragraaf waarin een vrije uitwisseling van personen en ideeën tussen oost en West werd afgesproken.

Het Amerikaanse Vietnambeleid was uitgelopen op een grote mislukking net als dat van de Fransen in de jaren vijftig. Amerika ging zich nu voorzichtiger opstellen in internationale conflicten die nog een open einde hadden. Daar kwam pas in de negentiger jaren van de vorige eeuw een einde aan. De oorlogen tegen het Irak van Saddam Hoessein en de 'kruistocht' tegen het terrorisme na de aanslagen van 11 september 2001 betekenden dat Amerika genezen was van zijn Vietnamsyndroom.

Andere gevolgen waren:

- Bij nieuwe conflicten werd voortaan de bewegingsvrijheid van de pers beperkt

- De Vietnamoorlog heeft het publiek in de westerse landen waakzamer gemaakt. Men stelt zich nu kritischer op dat bleek bijvoorbeeld toen George Bush en Tony Blair in het voorjaar van 2003 de noodzaak aangaven van een optreden tegen Saddam Hoessein. In veel landen zag men daar de noodzaak niet van in.

Zie voor termen en begrippenlijst Termen- en begippenlijst bij CSE Dekolonisatie en Koude Oorlog in Vietnam