Havo Paragraaf 1 Blokvorming in Europa (1945-1955)
Leidende vraag: Waardoor raakte Europa na 1945 verdeeld in twee ideologische blokken en waardoor groeide de spanning tussen deze blokken?
De twee tegengestelde maatschappijsystemen, het kapitalisme en het communisme stonden lijnrecht tegenover elkaar. Samen hadden de VS en de USSR tegen het fascisme gestreden maar de tegenstellingen staken al snel na het einde van de oorlog de kop op. Europa werd verdeeld in twee ideologische blokken
Oude tegenstellingen
In feite lag de kiem van de tegenstelling al eerder. In 1917 gingen de VS deelnemen aan de 1e Wereldoorlog, terwijl in dat jaar de communisten de macht grepen in Rusland. De communisten streefden naar een klasseloze maatschappij en wilden een wereldrevolutie. Lenin riep de arbeiders en soldaten in alle landen op in opstand te komen.
Inderdaad braken in andere landen opstanden uit, zoals de Spartakusopstand in Duitsland. Maar nergens veroverden de communisten de macht. En in Rusland zelf ontstond een burgeroorlog waarbij het Rode Leger van de communisten vocht tegen de anti-communistische legers van de Witten (die gesteund werden door o.a. de VS). Uiteindelijk wonnen de communisten en veroverden o.a Georgië en Oekraïne. samen met die landen vormde Rusland in 1922 de Sovjet Unie.
Stalin
De opvolger van Lenin, Stalin was ook voor de wereldrevolutie maar wilde eerst de Sovjet-Unie tot een dictatoriale totalitaire staat, waarin de macht in handen was van de communistische partij, de economie in staatshanden en het individu praktisch geen vrijheid had. De Sovjet Unie bleef de enige communistische staat. Om de klasseloze maatschappij te voltooien nam hij de boeren hun land af en verplichte hen op collectieve boerderijen te gaan werken, anders moest men dwangarbeid verrichten. De bevolking kende geen vrijheid en men liep risico om naar een strafkamp te worden gestuurd. Dit systeem stond lijnrecht tegenover het Amerikaanse systeem van democratie, kapitalisme en individuele vrijheid.
Men wantrouwde het communistische systeem Maar dat was wederzijds. De westerse landen behandelden de Sovjet Unie als een paria, waarmee niet werd gesproken.
Toen Stalin onderkende dat de westerse Europese landen Duitsland niet tegenhielden in de door Hitler uitgezette politiek oostwaarts, sloot hij in 1939 nog een niet-aanvalsverdrag met Duitsland en deelde Polen in een geheime overeenkomst.
Potsdam
De Sovjet-Unie en de VS bleven eerst neutraal gingen naar aanleiding van de aanval op Rusland door Duitsland en de aanval van Japan op de VS in 1941 gingen ze samenwerken tegen de asmogendheden. President Roosevelt wilde de samenwerking na de oorlog voortzetten en was voor de oprichting van de VN en de verdeling van Europa in invloedssferen. Alle landen bevrijd door het Rode Leger zouden tot de invloedssfeer van de Sovjet-Unie behoren. Door de dood van Roosevelt in april 1945, zijn vice- president Truman volgde hem op, veranderde Truman van politiek, hij vertrouwde Stalin niet. Na de capitulatie van Duitsland kwamen in juli 1945 de bondgenoten Truman, Stalin en Churchill in Potsdam bijeen om afspraken te maken. Het wantrouwen maakte echter dat men tegenover elkaar kwam te staan. Zeker nadat de VS aan Stalin had meegedeeld in het bezit te zijn van een nieuw wapen: de atoombom.
De wereldoorlog was in het Verre Oosten nog niet afgelopen. Omdat de Amerikanen vreesden dat er nog eens honderdduizenden Amerikaanse soldaten zouden omkomen werd door de VS op 6 augustus 1945 voor het eerst de atoombom gebruikt op Hiroshima. Drie dagen daarna een tweede atoombom op Nagasaki. Uiteindelijk capituleerde Japan op 15 augustus. Stalin verklaarde op 17 augustus de oorlog aan Japan veroverde snel het noorden van Korea en enkele Japanse eilanden. Daarin zag Truman een nieuw bewijs voor het feit dat Rusland het communisme overal wilde verbreiden.
Trumandoctrine
Vanaf 1945 gingen de VS en de Sovjet-Unie er toe over om hun invloedssferen veilig te stellen, waardoor het wederzijdse vijandbeeld werd versterkt. Stalin bracht communisten aan de macht in Polen, Tsjecho -Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije. President Truman voorzag ook een Russische inmenging in de burgeroorlog in Griekenland en kwam met zijn Tumandoctrine. Daarbij verklaarde hij dat elk land dat van binnen of van buitenaf door het communisme zou worden bedreigd op steun van de VS zou kunnen rekenen. Deze doctrine leidde tot de containtmentpolitiek: het indammen van de communistische expansie.
Als eerste instrument werd het Marshallplan bedacht. Door financiële steun en goederen te geven aan de Europese landen zou kunnen worden voorkomen dat ze vatbaar werden voor het communisme. Stalin was er tegen en verbood dan ook de Oost-Europese landen er gebruik van te maken.
Ideologische blokvorming
De hulp bracht de West-Europese samenwerking op gang maar versterkte ook de blokvorming.
Door de gemaakte afspraken tussen de voormalige bondgenoten ging de scheidslijn dwars door Duitsland lopen en door Berlijn.
Stalin ging over tot de blokkade van West-Berlijn, maar moest uiteindelijk inbinden. Duitsland werd in 1949 echter verdeeld in twee staten: de Bondsrepubliek in het Westen en de DDR, de Duitse Democratische Republiek in het Oosten.
Door de westerse staten werd in 1949 het militaire bondgenootschap de Noord Atlantische Verdrags Organisatie (NAVO)opgericht. De communistische landen zouden pas in 1955 het Warschaupact oprichten, na de toetreding van West -Duitsland tot de NAVO.
In 1949 bleek dat de Sovjet-Unie ook de atoombom had en wonnen de communisten in China de Burgeroorlog. Er ontstond een wapenwedloop en een zeer anti-communistische stemming in de VS onder leiding van de Republikeinse senator McCarthy, die in hoorzittingen voor de Senaat allerlei mensen ging beschuldigen van communistische sympathieën. Zo ontstond een angstcultuur en in feite waren het verzinsels. Maar er ontstond een heksenjacht op Amerikanen die verdacht werden van communistische sympathieën dat ertoe leidde dat veel mensen hun baan kwijtraakten.
Zie voor Paragraaf 2: