Havo Paragraaf 3 Ontspanning (1963-1991)
Leidende vraag: Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af?
De Cubacrisis leidde tot het besef van de twee grootmachten dat men moest samenwerken. Na 1975 nam echter de onderlinge spanning weer toe. Door hervormingen van Sovjetleider Gorbatsjov kwam het in 1989 tot de val van de Berlijnse Muur en viel in 1991 de Sovjet Unie uiteen.
Wapenbeperking
De angst voor een 'nucleaire' ramp leidde ertoe dat de grootmachten zich realiseerden dat enkel samenwerking kon leiden tot ontspanning (detente). Zoals we al zagen kwam er een hotline tot stand tussen Moskou en Washington zodat men elkaar rechtstreeks kon spreken. Ook ging men onderhandelen over vermindering van atoomwapens de strategic arms limitatian talks. Dit leidde tot het zogenaamde SALT 1 verdrag dat werd ondertekend door president Nixon en partijleider Breznjev in 1972 in Moskou.
De Breznjevdoctrine
De invloedssferen lagen vast in Europa. Maar de grootmachten lieten de controle over hun invloedssfeer niet los. Dat bleek door de gebeurtenissen in Tsjecho-Slowakije. Onder leiding van Alexander Dubcek was daar een 'democratisch communisme'ontstaan, met vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen, ook wel 'communisme met een menselijk gezicht' genoemd'. De andere leiders in het Oostblok keken met argusogen naar de ontwikkelingen en waren bang dat deze zouden overslaan naar hun landen.
Breznjev kwam met zijn zogenaamde Breznjev-doctrine wat inhield dat de Sovjet Unie moest ingrijpen als een communistisch land dreigde af te glijden naar het kapitalisme. Uiteindelijk vielen troepen van het Warschaupact op 21 augustus 1968, zonder Roemenië, Tsjecho-Slowakije binnen. De inwoners reageerden echter alleen vreedzaam, maar net als in Hongarije werd er opnieuw een totalitaire communistische partijdictatuur ingesteld.
Een nieuwe wapenwedloop
Na 1975 nam de spanning in Europa toe toen de Sovjet Unie middellange afstandswapens ging plaatsen waarmee elke plaats in Europa kan worden bereikt. De NAVO besloot daarop ook in West Europa deze raketten te gaan plaatsen. Dit voornemen leidde in Nederland tot een massale protestactie tegen de komst van deze wapens op 21 november 1981. Daarnaast was men bevreesd doordat de Amerikaanse president Reagan zich veel vijandiger jegens de Sovjet Unie opstelde. Hij noemde de Sovjet Unie een 'evil empire' en de wapenwedloop 'een strijd tussen goed en kwaad'. Daarnaast kwam hij met het Strategisch defensie Initiatief (SDI) een plan om met behulp van een ruimteschild, met raketten die kernraketten uit de lucht konden schieten.
Gorbatsjov
Hij werd in 1985 de nieuwe leider van de Sovjet Unie en meende dat de Sovjet Unie de wapenwedloop financieel niet aan zou kunnen. Hij was bereid om met Reagan te praten over wapenvermindering. Dit leidde in 1987 tot een verdrag waarbij de kernraketten voor de middellange afstandswapens zouden worden vernietigd.
Gorbatsjov kwam met belangrijke hervormingen. Hij pleitte voor glasnost (openheid) en Perestrojka (verbouwing). Met glasnost bedoelde hij dat overal vrij moest kunnen worden gesproken en met perestrojka dat de economie anders moest worden georganiseerd. Meer plaats voor particulier initiatief. Uiteindelijk zou het communisme verdwijnen.
Het einde van het Oostblok
Gorbatsjov liet de Breznjev-doctrine los. Het gevolg was dat in het ene na het ander Oost-Europese land het communisme ten onder ging. Het eerst in Polen en daarna in Hongarije. De DDR inwoners demonstreerden voor meer vrijheid en inwoners vluchtten massaal naar Hongarije om zo naar het Westen te kunnen gaan. De D.D.R. regering kon de beweging niet meer aan en op 9 november 1989 verklaarde een hoge D.D.R. functionaris dat iedereen de grens met de Bondsrepubliek mocht oversteken. Gevolg: Men begon direct met het slopen van de Berlijnse Muur.
Gorbatsjov stemde in met opheffing van de D.D.R. en toetreding van Oost-Duitsland tot de Bondsrepubliek. In 1991 viel de sovjet Unie zelf uiteen. Als eerste scheiden de Baltische staten zich af. Gorbatsjov verloor de macht en Boris Jeltsin werd de eerste president van Rusland.
Europese samenwerking
Frankrijk en andere Europese landen waren niet blij met de Duitse hereniging. Ze vreesden dat een groot en sterk Duitsland opnieuw zou proberen de rest van Europa te overheersen. Om dat te voorkomen besloot men nauwer met elkaar samen te gaan werken, zodat Duitsland een integraal deel van Europa zou zijn. Dat leidde tot het verdrag van Maastricht in 1992, waarmee de Europese Unie werd opgericht en afspraken werden gemaakt over invoering van een Europese munt en samenwerking met een groot aantal Oost-Europese landen vanaf 2004.
Dits was het laatste deel van het Examenkatern De Koude Oorlog Havo